Öğretmenler İçin Eleştirel Dijital Okuryazarlık Projesi

Yazar: Irmak Akıncı Canbaz

Teyit ve Öğretmen Ağı işbirliği, 2020 yılı Nisan ayında, pandeminin ilk günlerindeki yepyeni dijitalleşme pratiklerinde bir dezenformasyon ile mücadele sonucu başladı. Zoom’un kullanıcıların kredi kartından rızaları dışında ücret alıyor olduğu ya da çeşitli güvenlik açıkları olduğu ile ilgili endişeleri körükleyen şüpheli bilgiler yayılmıştı. Pandeminin Türkiye’de ilk kez görülmesinin üzerinden yalnızca bir ay geçtiği bu dönemde, pek çok öğretmen henüz kullanmaya alıştıkları ve uzaktan eğitimi sürdürmelerine imkân veren Zoom aracını silmeye, hatta çevrimiçi derslerini iptal etmeye başlamıştı.

Öğretmen Ağı olarak, soluğu internetteki şüpheli bilgileri doğrulama platformu Teyit’in kapısında aldık. Öğretmen Ağı ve Teyit olarak birlikte, Türkiye çapında hızlı bir araştırma yaptık ve öğretmenlerin kullandıkları dijital araçlar konusundaki deneyimlerine ve ihtiyaçlarına başvurduk. Derlediğimiz deneyimler ve ihtiyaçlardan hareketle, Zoom hakkındaki şüpheli bilgilerin de teyitlendiği bir “Tartışmaların merkezindeki program Zoom güvenli mi?” başlıklı yazıyı Teyit ekibinden Emre İlkan Saklıca kaleme aldı.

Eğitim dünyası, belirsizliklerle dolu bir pandemi döneminde her zamankinden daha fazla şüpheli bilgiye maruz kalıyordu. Zamanla, bu işbirliğine daha fazla ihtiyaç duyduğumuzu fark ettik. Bu ihtiyacı gören Değişim Elçisi öğretmenlerinin inisiyatifiyle, Teyit ekibinin davetlimiz olduğu bir Deneyim Paylaşımı oturumunda, bilgi ve medya okuryazarlığı konusundaki ihtiyaçları, deneyimleri konuştuk. Aktarımlar gösterdi ki, eğitim dünyasında da, “resmi” görünümlü yazılar, Bakanlıktan alınan “çok gizli” kulis bilgileri içerdiği iddia edilen ses kayıtları Whatsapp’ta dolaşıma giriyordu. Hali hazırda eğitim çevrelerinde var olan dezenformasyon, sağlıkla ilgili yaşanan şüpheli bilgi kriziyle birleşince, öğretmen, öğrenci ve velilerin bir bilgi kaosunun içinde olduğunun su götürmez bir gerçek olduğunu fark ettik. Değişim Elçilerinin paylaşımları ve Teyit ekibi ile çalışmalarımız, eğitimin tüm öznelerinin bu kaosa karşı güçlenmesi ve donanımlı hale gelmesinin ortak bir ihtiyaç olduğunu öne çıkardı.

Öğretmenlerin deneyimleri ve ihtiyaçları etrafında şekillenen, onların eleştirel dijital okuryazarlık becerileri kazanabileceği, meslektaşları ile deneyimlerini paylaşabileceği, öğrenci, meslektaş ve velilere yönelik çözümler üretebileceği, uzun soluklu bir proje tasarlayabileceğimizi düşündük. Böylece Teyit ve Öğretmen Ağı olarak, Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği’nin desteğiyle kolları sıvadık ve ortaya “Öğretmenler için Eleştirel Dijital Okuryazarlık Projesi” çıktı. İhtiyaç odaklı, öğretmenin üretimine ve paylaşımına alan açan, hiyerarşisiz, birlikte öğrenen bir topluluk oluşturmak üzere yola çıktık ve 2021 Şubat ayında projemizin ilk buluşması, 19 ilden ve birçok farklı branştan 39 Değişim Elçisi öğretmenle başladı. Projenin iki ana odağı vardı; öğretmenlerin günlük ve profesyonel hayatlarında eleştirel dijital okuryazarlık becerileri ile güçlenmesi ve bunu öğrenme ortamlarındaki diğer paydaşlarla yayabilmeleri için alan yaratmak. Dolayısıyla, proje süreci iki ayrı yolda ilerledi. Bir yandan, Teyit ekibinin bilgi birikimi ve deneyimiyle beraber, kavramsal güçlenme ve teyitçilik becerilerine yönelik atölyeler düzenledik. Atölyelere paralel olarak, bu güçlenme ışığında okul iklimindeki deneyimler ve ihtiyaçları paylaştığımız ve yaratıcı çözümler ürettiğimiz deneyim paylaşımı buluşmaları devam etti.

Deneyim paylaşımlarında öğretmenler, konuya ile ilişkili geliştirilecek yaratıcı çözümlerin üç ana hedef kitlesi olması gerektiğine karar verdi: öğretmen, öğrenci ve veliler. Bu hedef kitlelere göre gruplara ayrılan öğretmenler, beyin fırtınaları sonrası öne çıkan fikirleri önceliklendirip, odaklanmak istedikleri çözümleri küçük gruplar halinde çalışmaya başladı.

2021 Şubat ayından Haziran’a dek, yanlış bilginin kaynaklarına, sebeplerine, sonuçlarına, sınıftaki ve toplumdaki yansımalarına dair kafa yorarken, birlikte üretme ve paylaşmanın dijitalde de olsa tadını hissedebilmek, sürekli birbirimize bağlı kalabilmek için Slack isimli dijital bir araç kullandık. Projenin en başından itibaren, katılımcı öğretmenlerin kişisel ve mesleki hayatlarından şüpheli bilgilere ve yanlış bilgi yayılımına dair deneyimleri, içgörüleri, ihtiyaçları ve kaynak önerileri ile dolup taşan Slack kanalımızda, kafa karışıklıklarımızdan öğrenimlerimize uzanan yolu gözle görülür şekilde takip edebildik.

2021 Mayıs ve Haziran ayları boyunca sayısız kere buluşup, büyük emek vererek çözümler geliştiren, uzaktan veya yüz yüze öğrencileri, velileri ya da meslektaşlarıyla çözümleri deneyip geri bildirimlerle iyileştiren Değişim Elçileri, aynı zamanda öğretmenlere yönelik bir el kitabı oluşturmak için ayrı bir grup oluşturdu. “Öğretmenler için, öğretmenlerle birlikte” diyerek yola çıktığımız Öğretmen Ağı’nda, paydaşımız Teyit’in uzmanlığı ve Değişim Elçisi öğretmenlerin inisiyatif, içgörü ve emekleriyle eleştirel dijital okuryazarlık konusunda kalıcı bir kaynak hazırlamış olduk.

“Eğitimde Eleştirel Dijital Okuryazarlık: Öğretmenden Öğretmene El Kitabı”, 23 Ekim 2021’de gerçekleştirilen çevrimiçi bir lansman ile kamuoyuna tanıtıldı. El kitabının etkisinin tüm Türkiye’de öğretmen, öğrenci ve velilere ulaşması için 2022 yılı boyunca yaygınlaştırma çalışmaları sürecek. Başta proje katılımcısı Değişim Elçileri’ne, proje ortağımız Teyit’e ve destekçimiz Heinrich Böll Stiftung Türkiye Temsilciliği’ne teşekkürlerimizle.

*Bu yazının orijinali Eylül 2020-Aralık 2021 Öğretmen Ağı Faaliyet Raporu’nda yayınlanmıştır.