Ekosistem Modelinin Mümkün Kıldığı Değer

Yazar: Melike Ergün

Öğretmen Ağı, Ağ’ı meydana getiren her bir bileşen için ve toplum için değer yaratan süreç ve sonuçlar üretmek üzere yapılandırılmış bir ekosistem modeline dayanıyor. Öğretmenlerin güçlenmesi için onları çevreleyen ve destekleyen sürdürülebilir bir ağ tahayyülü, Öğretmen Ağı’nın izleme ve değerlendirme çalışmalarının odağında yer alıyor. Bu odaktan hareketle, hem Ağ çalışmalarının içeriklerinin ve uygulamalarının geliştirilmesi hem de Ağ’ın stratejik hedefleri doğrultusunda işlerliğinin ortaya konması amacıyla çeşitli düzeylerde izleme çalışmaları yapılıyor.

Ağ’ın kuruluşundan bu yana, mevcut faaliyetlerin izlenmesi ve gelecek faaliyetlerin planlanması amacıyla etnografik eylem araştırması yürütülüyor. Bu yöntem, bir faaliyetin sonlanması beklenmeden ve eşzamanlı olarak gelecek adımların planlanmasını, böylece sürekli araştırma ve öğrenme anlayışının hayata geçirilmesini mümkün kılıyor. Bir başka deyişle Ağ bir yandan eyleyerek, bir yandan da eylediklerini izleyip geri bildirimler biriktirerek faaliyetlerini sürekli geliştiriyor. Bunun yanı sıra, 2020 yılına kadar benimsenen izleme değerlendirme çerçevesi kapsamında, öğretmenlerin güçlenmesi ve öğretmen inisiyatifinin anlamlandırılması ile Ağ’ın bileşenlerinin etkileşiminin araştırılmasına yönelik çalışmalar da yürütüldü. Bu çalışmalar Öğretmen Ağı çatısı altında ve hatta Öğretmen Ağı sınırlarının dışına da taşarak üretilen değerin ne olduğunu anlama ve ortaya koyma ihtiyacını doğurdu. Öğretmen Ağı gibi, bir ekosistem modeli ile çalışmalarını sürdüren ve farklı bileşenlerinin etkileşimi ile etki yaratan bir oluşuma uygun izleme ve değerlendirme çerçevesi için araştırma yapıldı. Bu kapsamda Wenger, Trayner ve de Laat* tarafından 2011 yılında ortaya konan, topluluk ve ağlarda değer üretiminin değerlendirilmesi konulu kavramsal çerçeve benimsendi. Değer odaklı izleme çerçevesi, Öğretmen Ağı modeli ve faaliyetlerine uyarlanarak Ağ’ın değer üretiminin anlamlandırılmasına yönelik çalışmalar planlandı.

2021 yılında yürütülen izleme ve değerlendirme faaliyetleri kapsamında, Ağ’da düzenlenen etkinliklerin izlenmesi ve iyileştirilmesinin yanı sıra iki araştırma hayata geçirildi. Bu araştırmalardan ilki, Ağ’ın adhokratik işleyişinin mümkün kıldığı ve Değişim Elçilerinin inisiyatifiyle oluşturulan alt toplulukların ürettiği değere odaklanırken, ikincisi ise Ağ’ın ekosistem modelinin bir başka bileşeni olan paydaşlarla yürütülen işbirliklerinin doğurduğu değeri ortaya koymayı hedefledi.

Türkiye’de öğretmenlerin güçlenmesine yönelik yürütülen çalışmalara bakıldığında, belli bir sayıda öğretmenin başı, sonu belli bir program sunularak “eğitilmesi” yoluyla belli sayıda öğrenciye ve/veya eğitimciye ulaşılması gibi sayısal hedefler konan; önceden planlanan ve ardından sahaya taşınan çalışmaların, projelerin yaygın olduğu görülüyor. Böylesi bir anlayış ve beraberindeki izleme ve değerlendirme yaklaşımının, temas edilen öznelerle sürdürülebilir bir ilişkilenmeyi hayata geçirmesinin güç olduğu söylenebilir. Oysa Öğretmen Ağı’nın esnek, adhokratik ve çok paydaşlı işleyişinde, süreci sahadan gelen ihtiyaç ve ihtiyacı ortaya koyarak beslenmek, çözüm geliştirmek, birbiriyle dayanışmak isteyen öğretmenlerin inisiyatifi bizzat belirliyor; başlatıyor. Örneğin, Öğretmen Ağı Değişim Elçisi olan öğretmenler adhokratik alt topluluklar kuruyor; Kolaylaştırıcı Ekip, Ağ’ın araçlarının ve mekanizmalarının kullanılmasını kolaylaştırarak topluluk üyesi Değişim Elçilerinin beslenmesini, dayanışmasını destekliyor ve onları Ağ’ın ilgili paydaşlarıyla buluşturuyor. Takvimi dahi Değişim Elçisi öğretmenler tarafından belirlenen süreçte Ağ’ı meydana getiren farklı bileşenler birbiriyle etkileşime girerek bir değer üretiyor. Kimi örneklerde bu değer Ağ’ın dışına sirayet ediyor, taşınıyor. Ağ’ın ekosistem modeli, adhokratik yapısı ve işleyişi böylesi bir değer yaratımını mümkün kılıyor ve onu destekliyor.

Öğretmen Ağı’nın ekosistem modelinin farklı düzeylerde ve döngüsel bir biçimde yarattığı

değerin anlaşılmasını kolaylaştırmak için Wenger, Trayner ve de Laat’ın ortaya koyduğu kavramsal çerçeveden faydalanıldığını belirtmiştim. Çerçeveye göre, değer yaratımı çeşitli değer döngülerinden meydana geliyor. Bu döngüler zaman zaman birbirini izleyen ve etkileyen dişliler gibi işlerken, zaman zaman ise başa dönen, sarmal bir döngü olarak deneyimlenebiliyor. Örneğin, Ağ’ın Değişim Elçilerinin buluşmalara katılımı ve bir araya gelişleri bir etkileşim değeri üretiyor. Bu buluşmalarda Değişim Elçileri besleniyor, farkındalık kazanıyor, ilham alıyor ve böylece potansiyel değer yaratılıyor. Potansiyel değer olarak adlandırılan ilham ve güçlenme ile birlikte Değişim Elçileri harekete geçme motivasyonu kazanabiliyor; mevcut güçlenmelerini öğrencileriyle, meslektaşlarıyla paylaşmak ve potansiyel değerin kendileriyle sınırlı kalmamasını isteyebiliyor. Buna ise uygulama değeri deniyor. Uygulama değeri, bir adhokratik topluluk kurup ortak bir konu etrafında beslenerek, tartışarak, derinleşerek ve/veya sürecin devamında bir ürün üreterek veya potansiyel değeri sınıfa taşıyıp öğrencilerle paylaşarak gerçekleştirilebiliyor. COVID-19 pandemisi ortaya çıktıktan kısa bir süre sonra kurulan Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik (PDR) adhokratik topluluğunu kuran ve birlikte üreten Değişim Elçilerinin, pandemi koşullarında öğrencilerin okulla uyumunun nasıl desteklenebileceğine yönelik “Yeni Dönemde Okula Uyum Kitapçığı: Öğretmenlere ve Öğrencilere Yönelik Yaratıcı Çözümler”i hazırlaması uygulama değeri döngüsünü örnekleyen bir deneyim olarak karşımıza çıkıyor. Hatta topluluk üyesi Değişim Elçileri süreçteki deneyimlerini ve süreç sonunda geliştirdikleri kitapçığı Türkiye’nin çeşitli illerinden meslektaşları ile paylaşarak, meslektaşları ve onların öğrencileri için yeni bir etkileşim değeri ve potansiyel değer doğmasını mümkün kılabiliyor. Değer döngülerinin bir sonraki aşaması ise dönüştürücü değer olarak adlandırılıyor. Bu döngü ise, bu aşamaya kadar üretilen değerlerin Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) gibi yapıların bünyesindeki süreç ve mekanizmalara taşınması için işbirlikleri geliştirilerek yaygınlaştırılmasına ve yapılarda dönüştürücü bir etki doğurmasına karşılık geliyor.

Kavramsal çerçevede ortaya konan değer döngüleri sarmal bir yapı ve işleyişe sahip. Her bir döngü yeni bir değer döngüsünü doğuruyor. Değer yaratımı, doğrusal ve tek yönlü bir akış içinde gerçekleşmek yerine etkileşimsel, bitmeyen ve hatta yeni döngüler doğuran sarmal bir süreç olarak karşımıza çıkıyor.

Öğretmen Ağı ekosistem modelinin, karşılıklı ve etkileşimsel öğrenmeler ile güçlenmeleri mümkün kıldığı yazının geçmiş bölümlerinde ele alınmıştı. Öğretmen Ağı tarif edilirken “Öğretmenlerin, meslektaşları ve farklı disiplinlerden kişi ve kurumlarla bir araya gelerek güçlendiği paylaşım ve işbirliği ağı.” olarak tanımlanıyor ve Ağ yapısı bu çerçevede çeşitli bileşenlerin etkileşimini mümkün kılıyor. Tanımda geçen “farklı disiplinlerden kişi ve kurumlar” Ağ’ın paydaşları olarak kabul ediliyor. Değişim Elçisi öğretmenlerin belirlediği ihtiyaç ve ortaya koyduğu inisiyatif, Ağ’ın paydaşlarının yetkinlikleri ve birikimleri ile bir araya geldiğinde karşılıklı beslenme ve üretme ortamı ile bir çarpan etkisi doğuruyor. Bunun yanı sıra Ağ’ın Kolaylaştırıcı Ekibi paydaşların birbiriyle etkileşimini ve birbirinden beslenmesini desteklemek amacıyla paydaş buluşturuculuğu yapıyor. Böylece Ağ’ın paydaşları düzeyinde de bir değer yaratılıyor. 2021 yılında Ağ çatısı altında işbirliği gerçekleştirilen paydaşlarla birlikte yürütülen izleme çalışmalarının bulguları da bu değeri doğruluyor. Çalışmalar kapsamında elde edilen kimi bulgulara göre, Öğretmen Ağı işbirliklerinin paydaş kurumların hedefleri ile örtüştüğü ve kurumların sivil alandaki bilinirliklerinin artmasını desteklediği, birikimlerinin geniş bir kitleye yaygınlaştırılmasının sağlandığı, eğitim ekosistemini etkileyecek bir dönüşüm hareketinin özneleri olarak Değişim Elçisi öğretmenlerin inisiyatif ve motivasyonlarının ilham verici bulunduğu, Ağ’ın adhokratik işleyişinin yürütülen işbirliklerinin etkisini artırdığı ve hatta kimi kurumların bu işleyişi kendi ölçeklerine nasıl taşıyabilecekleri üzerine düşünmeye, çalışmaya başladığı karşımıza çıkıyor. Dolayısıyla Öğretmen Ağı’nın temas ettiği her kitle yürütülen çalışmalardan etkilenirken, aynı zamanda da çalışmaları etkiliyor, şekillendiriyor. Yaratılan değer Ağ ekosistemindeki her bir bileşenin hem kendi içinde hem de birbirleri arasında bağlantılar kurularak daha da güçleniyor; böylece değerin toplumsal ölçekte fayda sağlaması kolaylaşıyor.

*Wenger, E., B. Trayner, ve M. de Laat, (2011). Promoting and Assessing Value Creation in Communities and Networks: A Conceptual Framework. Rapport 18, Ruud de Moor Centrum, Open University of the Netherlands.

*Bu yazının orijinali Eylül 2020-Aralık 2021 Öğretmen Ağı Faaliyet Raporu’nda yayınlanmıştır.