Dönüşen Öğrenme Mekanları

Yazarlar: Emre Gündoğdu ve Sarper Takkeci, Herkes için Mimarlık Derneği

Herkes İçin Mimarlık Derneği 2011’den bu yana eğitim yapıları ve öğrenme mekanları üzerine çalışmakta. Başlangıçta boş kalmış köy okullarının yerelin ihtiyaçlarına göre nasıl tekrar hayata kazandırılabileceğini dert edinen Atıl Köy Okulları Projesi ile işe koyulan dernek, bu yapıların köylerde kimi zaman tekrar eğitim yapılarına, çoğu zaman ise kadınlar, gençler gibi daha tanımlı grupların kullanabileceği paylaşım, öğrenme ve üretim ortamları olabilmesini hedefliyor. Bu yapıların boş kalması, köylerin de sosyal hafızalarında bir boşluk, köyün terk edilmesini hızlandıran bir etken olmakta. Köylülerin yanı sıra başta üniversite öğrencileri olmak üzere katılımcıların dahil olduğu atölyelerle yürütülen bu projeler bir yandan, karşılıklı öğrenme ortamları ile geliştirilen işler olmakta.

Atıl okullar ve yapılara dair çalışmalar halen devam ederken, dernek yine sürecin en başında öğrenci mevcutları yüzünden atıl kalma riskinde olan okullardan başlayarak mevcut okulların kütüphane, oyun alanı, açık derslik gibi ihtiyaçlarının tasarım ve uygulamalarını gerçekleştirdi. Atıl yapıların dönüşümüne dair çalışmalarında kullanıcıların ve katılımcıların dahil olduğu süreçlerdeki karşılıklı öğrenme hali, mevcut okullara yönelik projelerde okul öğrencileri, öğretmenleri ve velilerinin de dahil olduğu bir boyut kazandı ve bu noktada dernek giderek daha fazla şekilde öğrencilerin tasarımın şekillenmesinde söz sahibi olmasını hedefliyor.

Bu noktada kastedilen “söz”ün fikir beyanından öte bir anlamı var. Elbette söz, öğrencinin demokratik katılımını sağlayarak, kendi beklentilerini düşünüp bunları paylaşmasına aracılık edecektir. Fakat daha önemlisi; içinde bulunduğu mekanları düşünmesine, bu mekanların kendi varoluşuna, deneyimlerine ve en nihayetinde öğrenmesine nasıl etkisi olduğunu keşfederek bunun üzerine kendi kavrayışını açığa çıkarmasını sağlayacaktır.

Öğrencinin öğrenme mekanına karşı geliştirdiği farkındalık ile birlikte o mekanı dönüştürme arzusu da beraberinde oluşmaya başlayacaktır. İçinde bulunduğumuz koşullar ile birlikte, herkesin ve en önemlisi öğrencinin, fiziksel öğrenme mekanı ve bu mekanın doğurduğu ilişkilerin eksikliğinin çok önemli olduğuna dair bir şüphesi kalmamış olsa gerek. Öğrenmenin, sadece bir sınıfta gerçekleşen ve tek yönlü bir aktarım olmadığını, mekanın fiziksel gerçekliğinin yarattığı olaylar ve doğurduğu ilişkilerle ne kadar önemli olduğu konusunda öğrencinin artık daha net bir fikri var. Tam da bu durumda, öğrencinin kendi öğrenmesine dair kavrayışın ve bunun mekansal karşılığının peşine düşmek gerekir. Bunu da, mümkünse, araya en az filtreyi koyacak şekilde yapmak, öğrenmenin ana öznesi olan öğrencinin dışında kalan öznel ve nesnel ön kabullerin azalmasına ve mekanın denetimle değil gerçek anlamda öğrenmeyle ilişkilenerek ortaya çıkmasını sağlayacaktır.

Bahsi geçen ve diğer proje, atölye, sergi vb. işlerde ‘birlikte söz üretimi, birlikte yapmak’ derneğin genel çalışma biçimi. Eğitim yapıları özelinde denenen durum ise öğrencilerin mümkün olduğunca en az ‘tasarım tercümanına’ ihtiyaç duyarak yani ön kabulleri mümkün olduğunca eleyerek projeleri kendilerinin geliştirmesi. Bu deneme niyetinin mesleki açıdan amacı üniversite öncesi tasarım bilgisinin geliştirilmesi ve iki boyut, üç boyut gibi düşüncelerin zorlama ve düşünceyi yönlendirici yöntemlerle değil, çocukluk çağlarından daha serbest bir şekilde gelişmesini sağlamak. Mimarlar olarak işin uygulamaya geçme aşamasında elbet gerekebilecek mesleki bilgi tercümesinin sorumluluğunu alıyoruz, ancak öğrencilerle çizim, maket, anlatı, prototip üretimleri, inşai malzemenin tanınması ve deneyimlenmesi gibi birçok çalışma yapıyoruz. Hedefimiz tercümeyi azaltmak ve işlerin kullanıcılar ile katılımcılardan görüşler alınıp, mimar ve tasarımcının bu görüşleri çoğunlukla kendi yorumladığı bir biçimde üretmesinden kaçınmak. Bizim gereken sorumluluğu almamız gibi, kullanıcı ve katılımcıların da sorumluluk alabileceği alanlar oluşturabilmek ve gerçek anlamda bir birlikte yapma süreci oluşturmak. Bu da bizi diğer amaçlarımızdan olan birlikte üretim, karşılıklı öğrenme ve sahiplenmeye götürüyor.*

Öğrenme, yalıtılmış ve içe dönük bir süreç değil doğrudan mekanla ve o mekanın doğurduğu ilişkilerle gerçekleşen, canlı bir süreç. Öğrenme mekanları, bu canlılığı kontrol altına almak yerine canlılığı sürekli olarak besleyen öğrencilerin, kendi mekanlarını düşünme, değiştirme ve yapma olanaklarının serbest kalmasıyla dönüşecek.

Birçok projede deneyip geliştirdiğimiz birlikte tasarım yöntemlerin güncel bir örneği olan 3. Selim İlkokulu Oyun Alanı projesi buradan inceleyebilirsiniz.