Yaratıcılık denince aklınıza hangi meslek grupları geliyor? 

Sadece mimarlık, ressamlık, heykeltraşlık, yönetmenlik gibi sanat ve tasarım alanlarıyla ilişkilendirilen yaratıcılık doğuştan mı gelir, yoksa bir kas gibi üzerinde çalıştıkça mı güçlenir? Peki ya özgüven?

Yaratıcı özgüven, “bireyin değişim yaratabileceğine olan inancı” olarak tanımlanıyor. Kendi deneyimlerinden yola çıkarak konuyu anlattıkları kitaplarında Tom ve David Kelly kardeşler, yaratıcı özgüveni “yeni yaklaşımlar ve çözümler üreten dünyayı deneyimlemenin bir yolu” olarak görüyor. Peki yaratıcı özgüven neden önemli ve eğitimde nasıl bir yere sahip? ARKA PLAN’ın bu bölümünde, geçtiğimiz mayıs ayında Öğretmen Ağı’nın düzenlediği Yaratıcı Özgüven Festivali’nden aldığımız ilhamla yaratıcı özgüven kavramını masaya yatırdık.

Önemi hiç azalmayan “yaratıcılık”

Çocukluğun ayrılmaz bir parçası olan yaratıcılığın yaş aldıkça git gide sönümlendiğini; çocukluktaki özgürlük, sınırsızlık hissi git gide yerini “Başkaları ne der?”, “Düşündüğüm şey başkalarına saçma gelir mi?”, “Çok mu ‘çocuksu’ gözükürüm?” gibi sorulara bırakırken yaratıcılığın böyle endişelere kurban gittiğini söyleyebiliriz.

Dünya değişirken eğitimin bireye kazandırması beklenen yetkinlikler de değişiyor, çeşitleniyor. Çocukları geleceğe hazırlayan eğitim sistemlerinin çağı yakalaması bekleniyor. Sürekli değişip dönüşen dünyada çocukları nasıl bir geleceğin beklediği daha belirsiz hâle gelirken, beceri temelli bir eğitim anlayışı yaygınlaşıyor. Bireyin üniversite, işgücü ve genel olarak yaşam başarısı için kritik öneme sahip olan bilgiler, alışkanlıklar ve özellikler olarak tanımlanan 21. yüzyıl becerileri arasında yaratıcılık da var. Eğitimci ve yazar Sir Ken Robinson, eğitimde yaratıcılığın, okuryazar olmak kadar önemli olduğunu söylüyor. OECD de, yaratıcılığı bilgi toplumunun temel değerlerinden biri olarak konumlandırıyor.(1)

Yaratıcı özgüven, öğrencilerin olduğu kadar öğretmenlerin de ihtiyacı. Çünkü birey yaratıcı özgüveniyle hareket ettiğinde, kendi gücünün ve yaratıcı olduğunun bilincinde oluyor ve değişim için hata yapmaktan korkmadan harekete geçmeye hazır hissediyor.(2) Bundan hareketle eğitimde değişimin, öğretmenin hem özne olma hâliyle hem de yaratıcılığıyla sıkı bir ilişkide olduğunu söylemek mümkün.

Ne var ki öğretmenlik, yaratıcı bir meslek olarak görülmüyor. Üstelik yaratıcılık doğuştan gelen, şanslı azınlıkların sahip olduğu bir yetenek olarak görülüyor.(3) Oysa öğretmenler, her gün karşılaştıkları problemlere yaratıcı çözümler geliştiriyorlar, yaratıcılıklarına başvurarak sistemsel değişimlere bağlı kalmadan kendi dönüştürücü güçleriyle değişim yaratıyorlar.

Öğretmenin özne olma hâli ve yaratıcı özgüveni

Bununla birlikte eğitimde değişim yukarıdan aşağı gerçekleştiğinde, bu değişimi hayata geçirmeleri beklenen öğretmenler, görüşleri alınmadığı için kendilerini birer özne olarak göremiyorlar. Öğretmenler, bir parçası olmadıkları değişimlerle karşılaştıklarında da iç çatışma yaşayabiliyorlar; dolayısıyla motivasyonları, iyi olma hâlleri ve heyecanları olumsuz yönde etkilenebiliyor. Bu da öğretmenlerin etkin bir özne olmasının ve harekete geçmesinin önüne geçiyor.(4)

Öğretmenin değiştirme ve dönüştürme gücü, özne olabilmesiyle sıkı sıkıya ilişkili. Giddens’ın tanımladığı biçimiyle, “bireyin toplumsal olaylarda değişim yaratabilme kapasitesi” olan özne olma hâli(5), öğretmenlerin harekete geçmesinin nasıl mümkün olabileceğine işaret ediyor. Kurgu, plan ve uygulama aşamalarında öğretmenlerin yer almadığı sistemsel değişimlerin, onların ihtiyaçlarını ne ölçüde karşılayabildiği ise tartışmalı. Sistemsel bir değişim gerçekleşmese de, öğretmenlerin birer özne olarak değiştirici ve dönüştürücü güçlerini kullanmaları ve etki yaratmaları bekleniyor. 

Öğretmen Ağı’nda 2018 yılından bu yana süren Yaratıcı Problem Çözme Programı’na katılan öğretmenler arasında yapılan “Yaratıcı Problem Çözme Programı Değer Odaklı İzleme Değerlendirme Özet Raporu'na(6) göre, yaratıcı düşünme becerileri güçlendiğinde öğretmenler, karşılaştıkları problemler karşısında daha az endişe ediyorlar ve sistem dönüşmese de bir değişim yaratabileceklerine daha fazla inanıyorlar. 

%90 “Karşılaştığım problemler çözebileceğime olan inancım arttı.”

%87 “Bir değişim yaratabileceğime olan inancım arttı.”

%100 “Bir öğrencinin hayatında anlamlı bir dönüşüm yaratabileceğime olan motivasyonum arttı.”

Yaratıcılıklarını mesleki pratiklerinde sık sık kullanan öğretmenlerin, yaratıcılıklarının gelişmesi için yeterli desteği gördüklerini söylemek güç. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 32 ülkede 12.893 öğretmenin katılımıyla Avrupa Komisyonu Ortak Araştırma Merkezi tarafından yapılan ankette öğretmenlerin %56’sı yaratıcılık becerisine dair mesleki eğitim almadığını, %90’ı ise yaratıcılık becerilerini geliştirmeyi istediğini söylüyor(7). Peki bu aranın kapanması; çağımızın en önemli becerilerinden olan yaratıcılığı öğrencilerine kazandırmaları beklenen öğretmenlerin kendi yaratıcılıklarını geliştirmeleri nasıl mümkün olabilir? 

“Ne bu özgüven?”

Öğretmenlerin yaratıcı özgüvenlerinden alınan güç ve ilhamla bu yıl ikincisini düzenlenen Yaratıcı Özgüven Festivali, yaratıcılığı besleyen, karşılaştığımız kalıpları kıran, kimsenin hata yapmaktan korkmadığı bir alan yaratmayı hedefliyor. Bu yıl #NeBuÖzgüven temasıyla düzenlenen festivalde, farklı disiplinlerle birlikte, kalıpları kırma cesaretine ve yaratıcılığın önündeki en büyük engellerden biri olan hata yapma korkusuna değinildi. Yekta Kopan, Tan Sağtürk, Devin Özgür Çınar, Hakan Bıçakcı, Masis Aram Gözbek ve Rümeysa Çamdereli ile birlikte Değişim Elçisi öğretmenlerin konuşmacı ve moderatör olduğu altı farklı oturum ile öğretmenlerin ve eğitimcilerin, kendilerine #NeBuÖzgüven diyenlere kulak asmayarak sahip oldukları değişim yaratma hikâyeleri Öğretmen Ağı YouTube hesabında yer alıyor. 

ARKA PLAN bültenimizi yaz tatiline çıkarırken hata yapmaktan korkmadığınız, “Başkaları ne der?” diye kafanıza pek takmadığınız, yaratıcılığınızı serbest bıraktığınız ve bulunduğunuz toplulukta değişim yaratma motivasyonunuzun en tepede olduğu bir yaz geçirmenizi diliyoruz. Sonbaharda görüşmek üzere!

(1) https://ogretmenagi.medium.com/neden-yarat%C4%B1c%C4%B1-%C3%B6zg%C3%BCven-festivali-a1f4bffeca03
(2) https://ogretmenagi.medium.com/neden-yarat%C4%B1c%C4%B1-%C3%B6zg%C3%BCven-festivali-a1f4bffeca03
(3) https://ogretmenagi.medium.com/unuttu%C4%9Fumuz-hazinemiz-yarat%C4%B1c%C4%B1-%C3%B6zg%C3%BCven-e9c0fa87784
(4) https:// www.ogretmenagi.org/yayinlarimiz/burasi-tamamen-bizim-ogretmenin-ozne-olma-hali-mesleki-ogrenme-topluluklari-ve
(5) https:// www.ogretmenagi.org/yayinlarimiz/burasi-tamamen-bizim-ogretmenin-ozne-olma-hali-mesleki-ogrenme-topluluklari-ve
(6) https:// www.ogretmenagi.org/sites/www.ogretmenagi.org/files/publications/Ozet_Rapor_YPC_Deger_Odakli_Izleme_ve_Degerlendirme.pdf
(7) https://ogretmenagi.medium.com/neden-yarat%C4%B1c%C4%B1-%C3%B6zg%C3%BCven-festivali-a1f4bffeca03