Problem Neydi?

Çocukların hangi konuda ve ne kadar söz sahibi olacağına çoğu zaman yetişkinler karar verebiliyor. Bu kararlar, yemek seçiminden okul seçimine, okul seçiminden üniversite bölümü seçimine kadar uzanıyor. Yetişkinlerin bu davranışının altında yatan sebeplerden biri de çocukların aldığı kararlarda yetkin olmadığı, yanlış karar verebilecekleri veya hata yapacak olmaları. Fakat çocuk katılımına yönelik olumsuz tutumlar, çocukların katılımını, ifade becerisini, özgüven gelişimini olumsuz etkileyebiliyor. Peki, “Karar alma süreçlerinde çocukların yetkinliklerini nasıl görünür kılarız?”

Çözüm

Tasarım odaklı düşünme metodolojisinin uygulandığı problem çözme sürecinde; yetişkinlerin, ‘çocukların, karar alma süreçlerine katılım için gerekli yetkinliğe sahip olmadığı’ düşüncesinde oldukları gözlemlendi. Bu bulgular ışığında çocukların da karar süreçlerinde söz hakkı olduğu, tam ve bütün olduğunun kabul edilmesine ihtiyacı gözetilerek oluşturulan ve bu ihtiyacın karşılanmasına alan açan “Karar Dedektifleri” uygulaması tasarlandı.

Uygulama başlarken, öğretmen, sınıfta ekoloji konusu ile ilgili sınıfın seviyesine uygun; ekoloji, doğa, geri dönüşüm, öğrencilerin karar süreçlerine katılımı vb. konuları hakkında tartışma başlatır. Tartışma sonucu ekoloji ile ilgili temel bilgiler (Ekoloji nedir? Ekosistem dengesi nasıl sağlanır? Ekosistemin dengesinin bozulması kimi nasıl etkiler?) verilir.Ardından etkinliğe giriş yapar: “Şimdi etrafınızda sizin yerinize alınan kararları gözden geçirip araştırarak dedektif olmaya var mısınız ?” Öğretmen, ekte yer alan “Karar Dedektifinin Gözlem Formu”nu öğrencilere dağıtır. Formda yer alan “Var Olan Kararlar” kısmına öğrencilerin yerine alınan kararları yazmalarını, “Ben Olsam” kısmına ise bu kararlar yerine bu konuda kendi kararlarını yazmalarını ister. Kararları gözlemlemek ve üzerine düşünmek için tüm okul veya bir kısmı gezilir. Gözlemin ardından formdaki kısımları doldurmak için gruba en az 15 dakika süre tanınır ve sınıfça gözlemleri ve yazdıkları üzerine konuşulur. Bu çalışma tamamlanınca öğretmen, “Ben Olsam” kararlarını tahtaya yazarak konuya, temaya ve ilgilendirdiği kişiye göre gruplandırır. Ardından oylamayla ihtiyaca, ilgi alanına, önemine göre sınıfça önceliklendirilir. Öğrenciler, öncelikli kararlara göre kendi olmak istedikleri gruplara ayrılır. Öğrenciler, iyileştirme yapılacak kararlar için fikir almak ve kendi karar önerilerini iletmek için görüşecekleri paydaşları (müdür, müdür yardımcısı, kantin, yemekhane, revir, öğretmen, veli, vb.) belirler ve ardından onlarla  görüşme düzenler. Küçük yaş gruplarında paydaş belirleme ve görüşme için gruplara rehberlik edilir, motivasyonları sağlanır. Öğretmen, aralıklarla öğrencilerin karar süreci hakkında ekte bulunan ve kendisine ait olan “Karar Dönüşüm Defteri”ne grupların süreçlerini, defterde bulunan ilgili kısımlara kaydeder. Buradaki amaç, grupların takibini yapmak ve öğrencilerin kararlarında yetkin olduğunu göstermektir. Yapılan görüşmeden çıkan sonuç, “Karar Dönüşüm Defteri”ne kaydedilir ve küçük grubun tercih ettiği biçimde (poster, anons, vb) çevreye (veli, akran vb.) duyurulur. Buradaki amaç, “Ben Olsam” kısmında aldıkları kararların gerçekleşebilmesi için harekete geçildiğini, görüşme yapıldığını ve görüşmenin olumlu ya da olumsuz sonucunu göstererek yetkinliklerini görünür kılmaktır. Her grup, görüşme sonrası dönüşümün gerçekleşip gerçekleşmediğini takip eder ve ulaşılan sonuç aynı şekilde duyurulur. En son, öğrencilerle süreç hakkındaki duygu ve düşünceleri alınır.

Etkisi

Öğrencilerin yaş özellikleri ve ihtiyaçları doğrultusunda çözümler ve öneriler geliştirdiklerini gözlemlendi. Öğrencilerin aldıkları kararların yetişkinler tarafından önemsenmesinin ve gündeme alınmasının öğrencilerde yaratıcı özgüven duygusunu geliştirdiğini gözlemlendi. 

Öğrencilerin bu sürecin bir ders etkinliği olmadığı, okulda alınan kararlara etki edebileceklerini deneyimledikleri ilk görüşmelerden itibaren oluşturdukları gruplara ve okula aidiyet duygusu arttı. Sonraki görüşmeler ve dönüşümün takibi konusunda iç motivasyonları ile hareket edip inisiyatif kullandıkları gözlemlendi. Öğretmenlerde ve velilerde ‘Karar alma süreçlerinde çocuk katılımının önemi’ hakkında farkındalık oluştu. Bu çalışmayla okuldaki öğretmenlerin ve okul idaresinin farkındalığı arttı. Uygulama sırasında ve sonrasında yapılan veli görüşmelerinde okulda bu sürece katılan öğrencilerin evde de benzeri süreçler başlattığı insiyatif kullanarak evde uygulanan kararlara katıldığı ve sorumlu biçimde takibini yaptığı bilgisi alındı.

”Fikirlerimizin alınması ve uygulamaya konulması bizi çok mutlu etti, kendimizi çok değerli hissettik.”

“Öğrencilerimizin bu kadar fikrinin olduğunu ve bunları konuşmaya bu kadar istekli olduklarını görünce şaşırdık.”

“Okul idaresi olarak bir yıldır kenarda duran demir yığını için kimse bir şey demiyordu ama bu çalışmadan sonra bize onları kaldırmamız ve alanı dönüştürmemiz için görüşmeler yaptılar ve başarılı da oldular.”

Çözüm Okullarda Nasıl Uygulanır?

Çözüm, her branştan öğretmenden tarafından tüm kademelerde uygulanabilir. Çözüm, okulun koşulları, müfredat ya da öğrencilerin ihtiyaçları gözetilerek, uygulanacak eğitim ortamına uyarlanabilir. Uygulama sürecinde Yaratıcı Problem Çözme becerisi ve Tasarım Odaklı Düşünme (TOD) metodolojisi ile ilgili ihtiyaç duyulan bilgilere, www.yaraticiproblemcozme.org adresinden ulaşılabilir. Her çözüm, uygulanıp farklı öğrencilerle buluştukça gelişmeye ve zenginleşmeye açıktır. Çözümü uygulama sürecinde edindiğiniz deneyimleri ve çözümün gelişmeye açık yönlerine dair önerilerinizi info@ogretmenagi.org adresine gönderebilirsiniz. Çözümle ilgili sosyal medya paylaşımlarınızda #DeğişimOkulda hashtagini kullanarak ve Öğretmen Ağı hesabını etiketleyerek, çözümün yaygınlaşmasına katkı sunabilirsiniz. Öğretmen Ağı Yaratıcı Problem Çözme Programı ile ilgili güncel gelişmelerin paylaşıldığı Facebook Grubu'na buraya tıklayarak üye olabilirsiniz. 

Etkinliği Geliştirenler

Belgin Gökçen (Beden Eğitimi Öğretmeni), Kübra Altuntaş (Fen Bilgisi Öğretmeni), Muhammed Atalay (Türkçe Öğretmeni), Narod Sahakoğlu (Sınıf Öğretmeni), Pınar Yılmaz (Sanat Öğretmeni), Seza Bilge Polat (Okul Müdürü)