İcatlarımızın Temeli: Öğretmen Ağı Değerleri

Yazar: Prof. Kenan Çayır

Hemen her kurumun, derneğin ya da topluluğun ilk yanıtlaması gereken sorulardan bir tanesi, değerlerinin ne olduğudur. Bu, belki de kuruluşun en önemli aşamalarından biridir. Zira değerler, bir kurumu oluşturan farklı insanları, farklı anlayışları ve çıkarları bir arada tutan tutkal görevi görür. Ortaklaşılan değerler kurumun yolculuğunda bir pusuladır, inşa edilen yapının temel kolonlarıdır.

Öğretmen Ağı’nın bir fikir olarak ortaya çıktığı ilk günden bu yana, öğretmenler ve Destekçi Vakıflar ile birlikte pek çok kez değerlerimizi tartıştık. Tanışıp birbirimizden beslendikçe, geliştirdiğimiz Ağ araçlarını uygulayarak deneyim elde ettikçe, değerlerimizin ne olduğunu ve bu değerlerin Öğretmen Ağı çalışmaları için ne ifade ettiğini kavramaya başladık. Ortak değerlerimizi listeledikçe, esasında beş tanesinin Ağ çalışmalarına temel oluşturduğunu fark ettik. Bunlar; Ayrımcılık yasağı, Eşitlik ilkesi, Kapsayıcılık, Hak temelli yaklaşım ve Hakkaniyet.

Ayrımcılık Yasağı

Birçok eğitimbilim ve sosyal bilim çalışması göstermektedir ki eğitim çıktılarını etkileyen en önemli faktör toplumsal eşitsizliklerdir. Eşitlik, kapsayıcılık ve hak temelli yaklaşımın olmadığı ortamlarda insanlar ayrımcılığa uğrar. Ayrımcılığı, insanlar/gruplar arasında hiyerarşi ve eşitsizlik doğuran davranışlar olarak tanımlıyoruz. Öğretmen Ağı’ndaki ayrımcılık yasağı değeri hem bu eşitsizlikleri sorgulamayı hem de kapsayıcı ve hak temelli uygulamalar ile eşitsizlikleri azaltıcı eylemlerde bulunmayı içeriyor. Öğretmen Ağı’nda, ayrımcılığın çok farklı türlerine dair kendi farkındalığımızı yükseltmeyi, tanık olduğumuz takdirde ayrımcılığın yasak olduğunu ifade etmeyi bir aradalığımızın şartı sayıyoruz. Örneğin, Ağ’ın uzun vadeli ve katılan öğretmenlerin gruplar halinde çalıştıkları programlarından biri olan Yaratıcı Problem Çözme’ye başlarken, herkesin mutabık kaldığı ve değerlerimizin de yer aldığı bir Sosyal Kontrat imzalıyoruz. Ağ’ın araçlarını kendi inisiyatifiyle uygulayarak harekete geçen Değişim Elçisi öğretmenlerle yaptığımız derinleşme buluşmalarımızda, değerlerimizi ve bu değerleri Ağ çalışmalarında nasıl hayata geçirebileceğimizi birlikte tartışıyoruz.

Eşitlik

Bu çerçevede eşitlik, bizim için herkese eşit davranmak değil, herkesin farklı ihtiyaçlarıyla eşit derecede ilgilenmek anlamına geliyor. Bu, örneğin, Değişim Elçileri Yaz Buluşmalarına katılan kör Değişim Elçisi öğretmenler için isimlikleri Braille alfabesi ile hazırlamak ya da haberleştiğimiz gruplarda paylaşılan görsellerin betimlemesini yapmak, çölyak tanısı olan katılımcılar için ayrı bir yemek ayarlaması yapmak demek. Bu tür bir eşitlik anlayışı, kapsayıcılık değerinin de gereği.

Kapsayıcılık

Kapsayıcılık, eğitim ortamlarımızı farklılıkları kapsayacak şekilde düzenlemeyi gerektiriyor. Herkesin öğrenme hızı, algılama düzeyi, yetenekleri, ilgileri, koşulları farklı. Eğitimin bir işlevi insanın içindeki potansiyeli açığa çıkarma süreci ise, kapsayıcılık bu sürecin en temel değerlerinden biridir diyebiliriz. Ağ’ın kapsayıcı olmasını sağlamaya çalıştığımız kadar, bu değeri çalışmalarımız aracılığıyla yaygınlaştırmaya da çalışıyoruz.

Hak Temelli Yaklaşım

Hem eşitlik hem de kapsayıcılık değerlerini, eğitime hak temelli yaklaşım ilkesi tamamlıyor. Bir farklılığı, örneğin engelli bir bireyi, ona acıyarak da kapsayacağımızı düşünebiliriz. Ancak engellilik konusundaki acıma temelli yaklaşım ya da cinsiyet konusunda kadınlara karşı korumacı yaklaşım, farklılıklar arasındaki hiyerarşiyi yeniden üretir ve bu yüzden sorunludur. Hak temelli yaklaşım, herkesin insan hakları ve eşit yurttaşlık hakları temelinde toplumsal yaşama katılmasını savunur.

Hakkaniyet

Tüm bunlar en temelde hakkaniyet değerini besliyor. Hakkaniyet, yönetişimden erişime, müfredattan mimariye ve finansal düzenlemelere kadar eğitimi tüm dezavatanjlı grupları adil bir şekilde kapsayacak şekilde tasarlamayı içeriyor. Araştırmalara göre, Türkiye’de çokça referans verilen Finlandiya’nın eğitimdeki başarısının en önemli sebebi hakkaniyetli bir sistem oluşturmasıdır.

Herhangi bir kuruluş ya da oluşumun değerlerini belirlemek, bir yandan o kadar zor bir süreç değil. Neticede, “ayrımcılık konusunda hassas olalım ve bu konuda birlikte farkındalık yaratalım”, “eşitlik ilkesine dikkat edelim”, “farklılıkları kapsayıcı olalım” gibi sözcükler ağzımızdan kolayca dökülebilir. İşin esas zorluğuysa iki aşamalı: İlki, bu değerlerin anlamı üzerine uzlaşmak, ikincisi bu değerleri Öğretmen Ağı topluluğunda ve çalışmalarında hayata geçirmek.

Birçok farklı il, branş ve deneyimden gelen öğretmenlerden ve eğitime destek veren paydaşlardan oluşan bir topluluk olarak, bu değerler üzerine uzlaşmanın ve bunları hayata geçirmenin bir süreç gerektirdiği muhakkak. Öğretmenler, paydaşlar, eğitim gönüllüleri; hepimiz toplumun bir parçasıyız. Bu değerlerin toplumda benimsenme düzeyi elbette hepimizi etkileyebilir. Bu gerçeğin farkında olarak, Ağ’ın tüm faaliyetlerini, çıkardığı tüm icatları bu değerler temelinde düzenlemeye çalışıyoruz. Eyledikçe, birlikte ürettikçe ve paylaştıkça değerlerde ortaklaşacağımızı, bu değerleri yaygınlaştıracağımızı umuyoruz.